Саяхан Баабарын өгсөн ярилцлага хэмх авсан байналэй. http://www.sonin.mn/?p=1268 Мань эрийнхээр манай нийгмийн system error заагаад шинээр install-лдахаас нааш засрахаасаа өнгөрсөн хорвоо болж. Бурангуй баачка нарыг дээрээ залдаг дүүрчихсэн систем гэж манай тогтолцоог хэлдэг гэж байна л даа, ер нь манай тогтолцоо гэдэг нь чухам юу билээ? Улстөрийн талаас нь бичкэн анализ хийгээд үзье.

Монгол парламентийн засаглалтай, Засгийн газар унах тоолонгоор бид УИХ-ын сүр хүчийг ТВ-р тодорхой хардаг. Ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах засаг, Парламентын бүгд найрамдах засаг гэсэн хувилбараас манайх 90-ээд онд хоёрдахийг нь сонгосоныхоо учрыг өмнөх тогтолцооны нэг хүний дарангуйллаас үүдсэн ард нийтийн сэтгэлүзйтэй холбон тайлбарладаг.

Парламент нь чи би чөлөөтэй сайхан сонгууль өгсөнөөр бүрдэнэ. Бүрдсэн ИХ-д олон сандал авсан нам нь ЗГ байгуулаад, хуулиа батлаад эх орноо жолоодох бүрэн эрх олж авч байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл парламент халхавчтай Нам улсыг жолоодоно, бүр тодруулбал Намын дарга. Сонгуулиар л бүх эрх мэдлийг авчихаж болох бололцоотой учраас сонгуулийн саналын хуудсыг үнсэхээр намууд бие биеэс өрсөн гүйлддэг байна л даа. Сонгуульчлагдсан дарангуйлал гээд яриад байдаг нь үүнээс үүдэлтэй. Бүх эрх мэдлийг сонгуульд ялсанаар л олоод авчихаж болдог юм чинь их хурал дахь суудлын төлөө намууд үзэж тарахаас яахын, ажлаа хийж байгаа хүмүүс чинь зөв шүү дээ. Асуудал сонгуулийн системд байнаа л гэдэг. Можаритар, плюрал, холимог гээд аль ч хувилбараар явууллаа гээд гарах үр дүн нь нэг нам дангаараа эрх барих, эсвэл одоогийнх шиг ганц хоёр ганц хоёр суудал эзэлсхийгээд “олон нам”-ын төлөөлөл их хуралд орох гэсэн хоёр л магадлал хувилбар байгааг манайхан дөрөв дөрвөн жилээр туршиж дуусгаж байна дөө. Яг одоо туршиж байгаа нь үнэн чанартаа зөвшилцсөн нэртэй ширээн доогуураа массалцгааж, ханцуй дотроо наймаалцаад бүүр хог болсон. Эхний хувилбараар нэг намын найр болох, хоёр дахь хувилбараар тайзны араар найруулга хийгдэх, ямар ч сайхан сонгууль болсон энэ хоёроос өөрөөр байхгүй, яагаад???

200 жилийн тэртээгээс хөгжсөн засаглал хуваарилах онол гэдэг юмыг манайд 10-аад жилийн өмнөөс хэрэгжүүлэхдээ үнэндээ эрх мэдлийг хуваарилах биш бөөгнөрүүлээд тавьчихсан бололтой. 1992 оны Үндсэн хуулиар УИХ нь ЗГ-ыг байгуулахдаа заавал Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцдөг байсан чинь Ардчилсан намын эрх барих үед ерөнхийлөгч ху намынх байж таараад, хаширсан хүмүүс 1999-2000 онд Үндсэн хуулиа өөрчилж ерөнхийлөгчийг “үзэгч” болгочихсон. Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөх гэж шахаанд ордогоо болих гэсэн биш УИХ-д хамаг эрх мэдлийг төвлөрүүлж орхисон чинь, дараагийн сонгуульд нь ялсан ху нам “тогтвортой” боловч ардчилалгүй гэдэг үнэлгээтэй хугацаагаа дуусгахаар барахгүй, Нам, Намын дарга нь эрх мэдлийн хязгаар хяналтгүй нөхцөлд хувийн дүрмээр тоглолт үзүүлж болдогийг харуулсан. Ингээд үнэндээ парламентаар засаглуулах бус Намаар толгойлуулдаг монгол соци үеийнхээс ялгаатай нь талбай дээр хэвтээд гадаадынханы камерын дуранд “үгээ хэлдэг эрх чөлөөтнүүд”-тэй л байх шив дээ. Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцдөг байсан тэр механизм нь магадгүй парламент ерөнхийлөгч хоёр зөрчилдсөн тохиололд асуудлыг шийдвэрлэх бус даамжируулж гацаах, мухардалд оруулахаар байсан байх л даа, тэглээ гээд УИХ-ыг хараа хяналт тавьдаг институцигүй орхиж байгаад л асуудал оршиж байх шиг.  Одоо улс төрчидийн хэлэх дуртай "нам дотоод ардчилалтай байх ёстой" гэдэг үг бол УИХ-д хамаг эрх мэдэл төвлөрчихсөн одоогийн нөхцөлд эх оронч сэтгэлийн илрэл гарцаагүй мөн болж таарч байна л даа. УИХ-аас гадуур буюу цаг хугацааны хувьд өөр байхаараар Засгийн Газрыг байгуулж байвал яасан юм, эсвэл парламент дахь намууд ЗГ-ын үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцохыг хязгаарласан эрх зүйн зохицуулалтыг Үндсэн хуульд хийе гэх мэтээр судлаач эрдэмтэдийн саналууд байх л юм билээ.

Ямартаа ч Засаглал Хуваарилалт гэгч юм байхгүй гэхэд хилсдэхгүй болсон улстөрийн тогтолцоо бол “манай тогтолцоо” юм аа гэж ойлгов, өршөөгтий.